Þegar héraðssaksóknari hefur gefið út ákæru á hendur geranda er málið flutt fyrir héraðsdómi. Þá mætir þú í dómsal og segir frá þinni upplifun.
Þessi síða er hluti af Leiðarvísi um réttarvörslukerfið fyrir þolendur kynferðisofbeldis. Honum er ætlað að skýra ferlið vegna brota á einstaklingum eldri en 18 ára.
Málið er venjulega flutt í héraðsdómi þar sem gerandinn er með lögheimili. Þú gætir því þurft að fara þangað til að bera vitni. Kostnaður við ferðalög, til dæmis flugfargjöld, er yfirleitt settur inn í sakarkostnað sem dómari úrskurðar um.
Þingfesting þýðir upphaf reksturs málsins fyrir héraðsdómi. Dómari ákveður stað og stund þar sem málið verður þingfest.
Hinn ákærði, gerandinn, þarf þá að mæta og játa sök eða neita.
Þú þarft ekki að mæta í þingfestinguna. Réttargæslumaðurinn þinn er viðstaddur fyrir þína hönd. Hann lætur þig vita hvort sakborningurinn hafi játað eða neitað sök og hvenær aðalmeðferð mun fara fram.
Við þingfestinguna fær dómsmálið númer. Númerið getur þú notað til að fylgjast með málinu á vef héraðsdóms.
Ef gerandi játar ákveður dómari refsingu, yfirleitt innan fjögurra vikna frá þingfestingunni. Ef hann játar þarft þú ekki að bera vitni fyrir dómi.
Ef gerandi neitar sök fer fram aðalmeðferð í málinu. Aðalmeðferð er það sem kallað er réttarhöld í daglegu tali. Í aðdraganda aðalmeðferðar má verjandi sakborningsins leggja fram skriflega greinargerð þar sem hann lýsir því hvaða vörnum hann byggir á í málinu.
Málið er flutt af héraðssaksóknara annars vegar og verjanda gerandans hins vegar. Meðal annars eru kölluð til vitni sem tengjast málinu. Allir eldri en 15 ára eru skyldugir til að koma fyrir dóm sem vitni til að svara spurningum ef þeir fá boð. Eitt af mikilvægustu vitnunum ert þú, þolandinn í málinu.
Réttargæslumaðurinn þinn er viðstaddur alla aðalmeðferðina fyrir þína hönd og ef hann hefur lagt fram bótakröfu í málinu gerir hann grein fyrir henni fyrir dómara.
Brotaþolar, rétt eins og önnur vitni, eru boðaðir á ákveðnum tíma. Réttargæslumaðurinn þinn lætur þig vita hvenær þú átt að mæta og er þér til stuðnings í ferlinu.
Sá sem ber vitni fyrir dómi má ekki hlusta á framburð þeirra sem gefa sinn vitnisburð á undan. Þú bíður þess vegna fyrir utan dómsalinn þar til þér er vísað inn. Líklegast berð þú vitni næst á eftir gerandanum. Stundum getur vitnisburður orðið lengri en áætlað var og þá gætir þú þurft að bíða lengur en þú hélst í fyrstu. Þú mátt svo fylgjast með réttarhöldunum eftir að þú hefur borið vitni, ef þú vilt.
Flest kynferðisbrotamál eru rekin fyrir lokuðum dyrum og eru ekki opin almenningi.
Þegar komið er að þér gengur þú inn í dómsalinn og sest í vitnastúku. Þar inni eru dómari, saksóknari, verjandi gerandans, réttargæslumaðurinn þinn og svo gæti gerandinn verið viðstaddur líka. Gerandi hefur rétt á því að vera inni í salnum en oft víkja þeir sér frá eða kjósa að vera ekki viðstaddir.
Yfirleitt eru dómsalir lítil herbergi og því er nálægð milli fólks stundum meiri en búast mætti við fyrirfram. Gerandinn gæti því setið nokkrum metrum frá þér.
Vinstra megin í dómsalnum situr saksóknari og réttargæslumaðurinn þinn. Hægra megin sitja gerandi og verjandi hans. Dómarinn er svo í miðjunni. Gott ráð er að horfa bara á dómarann og tala til hans, eða í þá átt sem héraðssaksóknari og réttargæslumaðurinn sitja til að fá styrk.
Vitnum í dómsmálum stendur til boða að heimsækja dómsal í sýndarveruleika til undirbúnings. Aðstaða fyrir sýndardómsalinn er hjá Ríkislögreglustjóra við Skúlagötu 21 við Hlemm.
Mögulegt er að óska eftir því að sakborningurinn verði ekki viðstaddur í dómsalnum á meðan þú berð vitni. Það er réttargæslumaðurinn þinn sem setur fram þá beiðni. Stundum samþykkir gerandi að víkja en ef ekki þarf dómarinn að úrskurða um hvort hann eigi að víkja eða ekki.
Fyrst biður dómari þig um að segja hvað þú heitir og útskýrir í stuttu máli hvernig þetta muni ganga fyrir sig. Dómari greinir þér frá því að það sé skylda að segja satt og rétt frá og að refsivert sé að segja rangt frá fyrir dómi. Þetta þýðir ekki að dómari búist við því að þú segir ósatt, heldur ber honum skylda til að leiðbeina brotaþola um þetta. Dómarinn segir það sama við öll vitnin.
Ef gerandinn er tengdur þér nánum fjölskylduböndum kynnir dómarinn þér að þér beri ekki skylda til að gefa skýrslu.
Yfirleitt er brotaþoli fyrst beðinn um að segja frá því atviki sem er til umfjöllunar og síðan spyr saksóknari út í einstök atriði. Eftir að sækjandi hefur spurt spurninga býðst verjanda að spyrja og stundum spyr réttargæslumaður og dómari einnig.
Markmiðið með því að hlusta á þína frásögn er að varpa ljósi á atvik málsins.
Þú ert að rifja upp erfið atriði í erfiðum kringumstæðum. Það er því allt í lagi, og reyndar mikilvægt, að láta vita ef þú manst ekki eða ert óviss um einhver málsatvik. Stundum rifja dómari, sækjandi eða verjandi upp hvað þú sagðir í skýrslutöku hjá lögreglu og spyrja hvort sú lýsing hafi verið rétt.
Eftir að þú hefur borið vitni mátt þú yfirgefa dómsalinn eða vera áfram í dómsalnum og fylgjast með framhaldi málsins.
Gott ráð er að horfa bara á dómarann og tala til hans, eða í þá átt sem héraðssaksóknari og réttargæslumaðurinn þinn sitja.
Það tekur um sex mánuði að fara yfir málið hjá héraðssaksóknara áður en ákvörðun er tekin um ákæru eða niðurfellingu.
Ef ákært er í málinu þarf að taka málið fyrir í þingfestingu, aðalmeðferð og dómsuppkvaðningu. Á milli þingfestingar og aðalmeðferðar líða allt frá einum mánuði og upp í sex. Það fer eftir skilum á greinargerðum, álagi hjá dómara sem fær úthlutað þínu máli og fleiru.
Dóm á svo að kveða upp innan fjögurra vikna frá aðalmeðferðinni.
Á vef héraðsdóms (undir Dagskrá) er hægt að sjá mál sem bíða þess að vera tekin fyrir og hvort um er að ræða þingfestingu, aðalmeðferð eða dómsuppkvaðningu. Þar er líka hægt að skoða dóma sem hafa verið felldir á hverju landsvæði fyrir sig.